Przedstawicielstwo
Przedstawicielstwo, w rozumieniu KC, polega na dokonywaniu czynności prawnych w imieniu i na rzecz reprezentowanego (art. 96). Przedstawiciel działa w cudzym imieniu na podstawie umocowania, które:
– może wynikać z ustawy (przedstawicielstwo ustawowe)
– może wynikać z oświadczenia woli (pełnomocnictwo)
Czynność prawna, która jest dokonywana przez przedstawiciela w granicach jego umocowania, wywołuje skutki prawne w sferze praw i obowiązków bezpośrednio dla reprezentowanego. Inaczej mówiąc, jeżeli zawieramy umowę przez przedstawiciela, to stroną tej umowy nie jest przedstawiciel, tylko reprezentowany.
Czynność prawna, która jest dokonana przez przedstawiciela, wywołuje dla reprezentowanego stan związania w zakresie skutków czynności prawnej dokonanej przez przedstawiciela. Działania przedstawiciela mogą polegać zarówno na składaniu oświadczeń woli (przedstawicielstwo czynne) oraz na odbieraniu oświadczeń woli (przedstawicielstwo bierne).
Mamy do czynienia z zasadą jawności przedstawicielstwa, która obejmuje obowiązek ujawniania przez przedstawiciela faktu, że działa jako przedstawiciel i na rzecz określonej osoby. W cudzym imieniu może bowiem działać tylko ten, kto ujawnia wobec osoby trzeciej, że zarówno skutki dokonanej czynności jak i rola strony mogą dotyczyć tylko reprezentowanego. Ta okoliczność musi być dla osoby trzeciej rozpoznawalna, czyli wynikać z zachowania się przedstawiciela lub z kontekstu, w jakim czynność jest wykonywana.
Nie wszystkie czynności mogą być dokonane przez przedstawiciela:
– sporządzenie testamentu
– ograniczenia wynikające z charakteru czynności prawnej, np. unieważnienie uznania dziecka
Funkcję zbliżoną do przedstawicielstwa pełnią również inne instytucje prawne. Mamy zastępcę pośredniego – dokonuje on czynności prawnej we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek.
Klasycznym przypadkiem zastępcy pośredniego jest komisant – zawsze działa we własnym imieniu, ale dokonuje czynności na rzecz innego podmiotu, który nie jest ujawniany. Stroną umowy jest zawsze komisant.
Posłaniec – nie składa oświadczenia woli, a tylko je przenosi. Nie musi mieć zdolności do czynności prawnych ani rozumieć sensu czynności prawnej.
Pomocnik – tylko pomaga przy zawarciu umowy.
Od przedstawicielstwa musimy odróżnić organ osoby prawnej. Przedstawiciel działa w imieniu i na rzecz reprezentowanego, natomiast przy organie w obrocie występuje organ. Nie działa on w imieniu osoby prawnej, ale za osobę prawną.
Przede wszystkim, jeśli ktoś działa w charakterze organu, przekraczając swoje kompetencje, to taka czynność jest bezwzględnie nieważna i nie ma możliwości jej konwalidowania (art. 38 i 39 KC).
W takiej sytuacji, np. jeśli organ osoby prawnej składa oświadczenie woli, to też przez pryzmat tego organu patrzymy np. na wady oświadczenia woli.
Osoba upoważniona do dokonywania czynności faktycznych – nie ma prawa do reprezentowacji, tylko np. odbiera towar.
Przedstawicielstwo ustawowe – jego źródłem są przepisy ustawy. Przedstawicielstwo ustawowe powstaje na skutek określonych zdarzeń. Mogą to być zdarzenia:
– sensu stricto, np. urodzenie się dziecka
– wyrok sądu, np. ustanowienie opiekuna dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej
Przedstawicielem jest osoba wyraźnie wskazana w ustawie. Przedstawicielem ustawowym może być jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Przedstawiciel ustawowy jest uprawniony do dokonywania w imieniu reprezentowanego wszystkich czynności objętych umocowaniem. Przedstawicielstwo ustawowe może również wynikać z umowy spółki.
Przedstawicielstwo ustawowe rodziców ustaje wskutek:
– uzyskania pełnoletności przez dziecko (wyjątek – kobieta która po ukończeniu 16 lat wychodzi za mąż)
– uchylenie kurateli
– ubezwłasnowolnienie
